فرهیختگی و سواد رسانه‌ای در جامعه معاصر: تحلیل جامعه‌شناختی نقش رسانه در پرورش عقلانیت و فرهنگ انتقادی

Intellectuality and Media Literacy in Contemporary Society: A Sociological Analysis of the Role of Media in Fostering Rationality and Critical Culture

نویسندگان :

رضا اسماعیلی¹،
عضو هیئت علمی دانشکده حکمرانی، دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ايران(مسئول)¹
تعداد صفحات : 107-74
چکیده :

هدف این مقاله تحلیل نقش چندبعدی رسانه‌ها در ارتقای فرهیختگی جامعه با تمرکز بر سازوکارهای تأثیرگذاری و چالش‌های عصر دیجیتال با تاکید بر نقش سواد رسانه ای است .روش مطالعه حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش مطالعه اسنادی نظام‌مند انجام شده است. داده‌ها از طریق بررسی پایگاه‌های اطلاعاتی علمی و تحلیل محتوای آثار پژوهشی معتبر گردآوری شده‌اند. یافته‌ها نشان داد که رسانه‌ها از طریق پنج ساز و کار اصلی شامل: «توسعه دسترسی شهروندان به دانش»، «تقویت مشارکت مدنی مردم و اقشار اجتماعی»، «تعمیق و غنای فرهنگی»، «توسعه و تعمیق سواد رسانه‌ای» و«تقویت گفتمان عمومی فرهیختگی» در ارتقای فرهیختگی نقش آفرینی می‌کنند. در نتیجه گیری کلی می توان گفت نقش رسانه در فرهیختگی جامعه تابعی از تعامل پیچیده فناوری، محتوا، سواد رسانه‌ای و سیاست‌گذاری ارتباطی و ابزارهای رسانه ای است.

چکیده انگلیسی :

The purpose of this article is to analyze the multidimensional role of media in enhancing societal intellectuality, with a particular emphasis on mechanisms of influence and the challenges of the digital age, highlighting the role of media literacy. The study adopts a descriptive-analytical approach and employs a systematic documentary method. Data were collected through the review of scientific databases and the content analysis of reputable scholarly works. Findings reveal that media contribute to intellectuality through five major mechanisms: expanding citizens’ access to knowledge, strengthening civic participation across social groups, deepening and enriching cultural life, advancing and consolidating media literacy, and reinforcing the public discourse of intellectuality. Overall, the study concludes that the role of media in fostering intellectuality is shaped by the complex interplay of technology, content, media literacy, communication policy, and media instruments.

موضوع : علوم ارتباطات
کلمات کلیدی : فرهیختگی جامعه، سرمایه فرهنگی، سواد رسانه‌ای، گفتمان عمومی، متاورس،رسانه‌های دیجیتال
کلمات کلیدی انگلیسی: Societal Intellectuality, Cultural Capital, Media Literacy, Public Discourse, Metaverse, Digital Media
مراجع :
آدورنو، تئودور؛ هورکهایمر، ماکس. (۱۳۹۶). دیالکتیک روشنگری: صنعت فرهنگ و فرهنگ توده‌ای. ترجمه مراد فرهادپور. تهران: نشر نی. باقری، خسرو. (۱۳۹۷). فلسفه تربیت در جهان مدرن. تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی. باستانی، سیدحسن. (۱۳۹۸). رسانه، فرهنگ و تربیت فرهیخته. قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره). بشیریه، حسین. (۱۳۹۳). نظریه کنش ارتباطی: یورگن هابرماس. تهران: نشر نی. بک، اولریش. (۱۳۹۲). جامعه مخاطره‌آمیز: به‌سوی مدرنیته‌ای دیگر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث. بوردیو، پیر. (۱۳۹۷). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت ذوقی. ترجمه مراد فرهادپور. تهران: نشر آگاه. پیدرستون، مایک. (۱۳۸۳). فرهنگ مصرفی و پست‌مدرنیسم. ترجمه ناصر فکوهی. تهران: نشر نی. توحیدی‌نیا، نسرین. (۱۴۰۱). سواد رسانه‌ای در آموزش عالی ایران. فصلنامه مطالعات ارتباطی، ۲۷(۴)، ۹۱–۱۱۲. حسینی، سیدمحمد. (۱۴۰۱). فرهیختگی رسانه‌ای و توسعه فرهنگی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. داوری اردکانی، رضا. (۱۳۸۵). فرهنگ، علم و فرهیختگی. تهران: نشر سخن. دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغت‌نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران. ژیرو، هنری. (۱۳۹۸). سواد انتقادی و آموزش رسانه‌ای. ترجمه عباس بشیری. تهران: نشر آگاه. زارعی، محمد. (۱۴۰۱). نقش رسانه‌های دیجیتال در کاهش شکاف اطلاعاتی. پژوهش‌های ارتباطی، ۲۵(۳)، ۴۵–۶۷. ساروخانی، باقر. (۱۳۸۲). جامعه‌شناسی فرهنگ و فرهیختگی. تهران: انتشارات اطلاعات. سلطانی، علی. (۱۴۰۲). تحلیل محتوای مطالب علمی در شبکه‌های اجتماعی ایرانی. مطالعات فرهنگ و ارتباطات، ۱۸(۲)، ۱۲۳–۱۴۵. شایگان، داریوش. (۱۳۷۹). افسون‌زدگی جدید. تهران: فرزان روز. شریعتی، علی. (۱۳۷۶). گفتارهای تربیتی و فرهنگی. تهران: حسینیه ارشاد. شکرخواه، یونس. (۱۳۹۹). سواد رسانه‌ای و تحولات ارتباطی در ایران. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. کریمی، فاطمه. (۱۴۰۰). رسانه و فضای عمومی. تهران: نشر نی. ملکیان، مصطفی. (۱۳۹۴). عقلانیت و معنویت. تهران: طرح نو. مطهری، مرتضی. (۱۳۸۷). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا. نهج‌البلاغه، گردآوری شریف رضی. (۱۳۸۰). ترجمه محمد دشتی. قم: انتشارات دارالثقلین. Adorno, T. W. (1991). The culture industry: Selected essays on mass culture. Routledge. Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (1947). Dialectic of enlightenment. New York: Herder and Herder. Beck, U. (1992). Risk society: Towards a new modernity. Sage Publications. Beck, U., Bonß, W., & Lau, C. (2003). The theory of reflexive modernization: Problematic, hypotheses and research programme. Theory, Culture & Society, 20(2), 1–33. Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgement of taste. Harvard University Press. Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 241–258). New York: Greenwood Press. Buckingham, D. (1998). Teaching popular culture: Beyond radical pedagogy. London: UCL Press. Buckingham, D. (2003). Media education: Literacy, learning and contemporary culture. Cambridge: Polity Press. Castells, M. (1996). The rise of the network society. Oxford: Blackwell. Castells, M. (1997). The power of identity. Oxford: Blackwell. Castells, M. (1998). End of millennium. Oxford: Blackwell. Castells, M. (2009). Communication power. Oxford University Press. Castells, M. (2012). Networks of outrage and hope: Social movements in the internet age. Polity Press. de Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. University of California Press. Featherstone, M. (1991). Consumer culture and postmodernism. Sage Publications. Fiske, J. (1989). Understanding popular culture. Routledge. Fraser, N. (2003). Redistribution or recognition? Verso. Freire, P. (1970). Pedagogy of the oppressed. New York: Continuum. Giddens, A. (1990). The consequences of modernity. Polity Press. Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Polity Press. Giddens, A. (1994). Beyond left and right: The future of radical politics. Polity Press. Giroux, H. A. (1992). Border crossings: Cultural workers and the politics of education. Routledge. Giroux, H. A. (1997). Pedagogy and the politics of hope: Theory, culture, and schooling. Westview Press. Giroux, H. A. (2001). Public spaces, private lives: Beyond the culture of cynicism. Rowman & Littlefield. Habermas, J. (1984). The theory of communicative action (Vols. 1–2). Beacon Press. Habermas, J. (1989). The structural transformation of the public sphere. MIT Press. Hall, S. (1980). Encoding/decoding. In Centre for Contemporary Cultural Studies (Eds.), Culture, media, language. Routledge. Held, D. (1980). Introduction to critical theory: Horkheimer to Habermas. University of California Press. Honneth, A. (1995). The struggle for recognition. MIT Press. Jay, M. (1973). The dialectical imagination: A history of the Frankfurt School and the Institute of Social Research. Little, Brown. Jenkins, H. (2006). Convergence culture: Where old and new media collide. New York: NYU Press. Kellner, D. (1989). Critical theory, Marxism and modernity. Polity Press. Kellner, D. (1995). Media culture: Cultural studies, identity and politics between the modern and the postmodern. Routledge. Kellner, D., & Share, J. (2007). Critical media literacy is not an option. Learning Inquiry, 1(1), 59–69. Marcuse, H. (1964). One-dimensional man. Beacon Press. Potter, W. J. (2019). Media literacy. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon & Schuster. Storey, J. (2018). Cultural theory and popular culture: An introduction. Routledge. UNESCO. (2023). Media and information literacy. Retrieved from https://www.unesco.org/en/media-information-literacy

---

تعداد بازدید از مقاله : 1
تعداد دانلود فایل : 0